ZAPISKI MUZYCZNE i inne, nudnawe, publikowane od czasu do czasu, bez ilustracji i znajomości zasad języka polskiego, tworzone dla przyjemności własnej autora

Marta Sztokfisz Pani od obiadów. Lucyna Ćwierczakiewiczowa. Historia życia (Wydawnictwo Literackie, 2018; 2019 – dodruk)

Córka kalwinistów Henrietty i Fryderyka Bachmanów. Miejsce zamieszkania (z jednym, krótkim wyjątkiem) – Warszawa. Szczęśliwa w drugim małżeństwie. Aktywna społecznie. Współpraca z czasopismami Bluszcz i Ster. Autorka książek: Jedyne praktyczne przepisy wszelkich zapasów spiżarnianych oraz pieczenia ciast (1858; W kolejnych wydaniach tytuł tej książki będzie ewoluował – strona 121), 365 obiadów za 5 złotych przez Autorkę Jedynych praktycznych przepisów Lucynę C. (1860; do roku 1901 dwadzieścia razy wznawiana), Kalendarz. Kolęda dla gospodyń (na lata od 1876 do 1899), Podarunek ślubny. Kurs gospodarstwa miejskiego i wiejskiego dla kobiet przez Autorkę 365 obiadów (1885), Listy humorystyczne w kwestyi kulinarnej tłómaczone z francuskiego przez Autorkę 365 obiadów ku pożytkowi właścicielek tychże oraz Listy o urządzeniu domu przez Lucynę Ćwierczakiewicz (ostatnie lata życia).
Lucyna Ćwierczakiewiczowa (1826 – 1901). Pragmatyczna, zasadnicza i racjonalna (strona 219). Niepokorna i niezależna. Swoją kulinarną pasję przekuła w popularność i majątek, czym – jak każdy człowiek sukcesu – wzbudzała podziw i zazdrość. Eliza Orzeszkowa: Kobieta ta z gatunku tych, którym nasi ojcowie dali miano „Herod Baba”. Oj, herod to jakich mało. Ruchliwa, krzykliwa, nieustraszona, gotowa zawsze do celów swych ludzi za gardło brać, albo im oczy wydrapać […]. Z drugiej strony jest to kobieta dobrego serca… Wszelkie kwesty, składki etc. są dla niej czem woda dla ryby. Pochwytuje z radością każdy pretekst do ruszania się, propagowania, kwestowania itp., przy czym łaje i na przemian, a bez różnicy płci, całuje ludzi i bierze od nich, co tylko chce, bo jedni ją szanują naprawdę, inni boją się jej (strona 209).
Takich życiorysów brakowało w programach moich szkół. Pani od obiadów to rzecz o tym, że bycie bohaterem narodowym i rozbuchane idee to nie mus, że warto realizować swoje pomysły na życie, że codzienność należy układać według własnych oczekiwań, a zarabianie pieniędzy to normalna rzecz. Ale też przykład, że pewność siebie i nieliczenie się z innymi mają swoje granice, a ludzka życzliwość i uznanie bywają ulotne.
W biografii pani Lucyny przeszkadza mi to, że Marta Sztokfisz wprowadziła dialogi oraz przytacza myśli bohaterki oraz innych osób pojawiających się na stronach tej Historii życia. Brak cytowania zdradza, że to inwencja twórcza autorki książki. Mamy więc do czynienia z niebezpiecznym balansowaniem na granicy faktu i fikcji historycznej.

W kręgu kultury religijnej. Publikacja Towarzystwa Czytelni Ludowych z okazji 100-lecia odzyskania niepodległości, pod redakcją Bartłomieja Gapińskiego i Ryszarda Stanka, Gniezno 2018
O zdrowy chleb: Rodzina i ojczyzna, pod redakcją Bartłomieja Gapińskiego i Ryszarda Stanka, nr 5 (2018)

Wydane przez gnieźnieńskie Gaudentinum w ramach obchodów stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości. W Strzelnie oficjalnie zaprezentowane w marcu tego roku. Historia, socjologia, religia katolicka; charakter ponadregionalny – każdy może znaleźć coś dla siebie. Tytuły można było lepiej dobrać – W kręgu kultury religijnej niesłusznie sugeruje, że wszystko, o czym w treści, zadziało się z udziałem Kościoła, natomiast O zdrowy chleb (w połączeniu z informacją, że ukazał się pod egidą Duszpasterstwa Rolników Archidiecezji Gnieźnieńskiej) kojarzy się z tonem dziewiętnastowiecznej publicystyki katolickiej dla ludu.
W OZCH, świadomy, że być może ominęło mnie coś wartościowego, odpuściłem sobie homilie arcybiskupów Marka Jędraszewskiego (Dożynki ogólnopolskie 2018) i Stanisława Gądeckiego („Podległość i niepodległość”), wywiad z biskupem Wiesławem Lechowiczem (Młodzież i rodzina wyzwaniem duszpasterstwa) oraz artykuły Suwerenność rodziny (ks. Aleksander Sobczak) i Miłość rodzinna w ujęciu biskupa Jana Pietraszki (Bartłomiej Gapiński). Rzut oka na bibliografię oraz śródtytuły sprawił, że nie przeczytałem też  pracy, zaangażowanego w działalność strzelneńskiego Klub Dobrego Rolnika Ryszarda Stanka Tożsamość narodowa włościaństwa wielkopolskiego – nieskromnie założyłem, że tekst nie zaskoczy mnie żadnymi nowościami.
Przegląd tego, co poleciłbym czytelnikom zacznę od artykułów moich kolegów, których zawsze lubię poczytać – Sławka Tarczewskiego i Piotra Barczaka:

• Sławomir Tarczewski: Miłość, małżeństwo, rodzina: czego jeszcze musimy się ciągle nauczyć? (OZCH). Sławek od lat działa w Duszpasterstwie Rodzin Archidiecezji Gnieźnieńskiej, w Strzelnie spotyka się z ludźmi na tak zwanych kursach przedmałżeńskich. W artykule przedstawił stosunek narzeczonych do homoseksualizmu, aborcji, antykoncepcji, wstrzemięźliwości seksualnej przed ślubem oraz wierności małżeńskiej. Najkrócej rzecz ujmując, tekst odebrałem jako apel o potrzebę zreformowania owych kursów.
• Piotr Barczak: Aspekty tożsamości zbiorowej w Strzelnie (WKKR). Próba zebrania wytworów pamięci zbiorowej, zarówno tych materialnych (klasztor, miasto i jego ulice, pomniki i tablice, cmentarze), jak i niematerialnych (między innymi publikacje i aktywność Muzeum – Romańskiego Ośrodka Kultury im. Ottona i Bolesława, Miejskiej Biblioteki Publicznej oraz Orkiestry Ochotniczej Straży Pożarnej w ostatnich dziesięciu latach). Niestety, nie wszystko udało się wynotować. Przydałyby się też szczegółowe kalendarium wydarzeń oraz bibliografia historii Strzelna za omawiany okres.
• Bartłomiej Gapiński: Kondycja człowieka starego w tradycyjnej rodzinie chłopskiej (WKKR), Chłopska starość (OZCH). Zestawienie tego, jak funkcjonowano dawniej, a jak jest dzisiaj, nie stanie się przedmiotem tego tekstu, ale niewątpliwie daje szansę pretekstu dla czytelników, by na własny użytek porównać przeszłość, tutaj opisywaną, ze współczesnością (WKKR, strona 79-80); Prawda, poświadczone jest na łamach tego tekstu ówczesne okrucieństwo względem starców i staruszek (bo powiedzmy sobie szczerze, wygnanie zimą na żebry czy głodzenie to prosta droga do śmierci), ale nie można przeoczyć, że seniorzy mieli atrybuty sakralne, religia i magia stanowiły o ich wielkości, potędze (OZCH, strona 50).
• Izabella Bukraba-Rylska: O podmiotową wizję wsi i jej kultury. Porównanie stanu rzeczywistego oraz aspiracji mieszkańców wsi z obrazem kultury ludowej, wykreowanym w okresie od romantyzmu do PRL-u: [Kulturę ludową] stopniowo sprowadzono […] niemal wyłącznie do sfery zwyczajów, obrzędów i zabaw wraz z towarzyszącymi im rekwizytami i zachowaniami – barwnymi strojami, pieśniami i tańcami. Jak zauważył Ludwik Stomma, analizując zawartość klasycznego dzieła Oskara Kolberga: wesołych zajęć związanych z czasem wolnym dotyczy tam aż 84% zgromadzonego materiału! (WKKR, strona 10).
• Bartłomiej Gapiński: Anton Onderka na tle kultury Górnego Śląska (WKKR). Rzecz o napisanym przez Onderkę (1815 – 1866) pierwszym dwujęzycznym elementarzu, zatytułowanym Elementarz polsko-niemiecki, oder polnisch-deutsches Lesebuch für die utraquistischen Elementarschulen.
• Izabella Bukraba-Rylska: Polski chłop i jego dusze. Artykuł zaczyna się od przybliżenia pracy Dwie dusze z 1904 roku (autor: działacz ludowy Jakub Bojko) w kontekście charakterystyki mentalności znacznej części polskiego społeczeństwa (OZCH, strona 31). Dokładnie chodzi o „duszę pańszczyźnianą”. Opinie o polskim chłopie zaczerpnięte z dyskursu naukowego i mediów po 1989 roku zaczęły mnie nudzić, w związku z czym lektury nie dokończyłem.

Całości dopełniają: Towarzystwo Czytelni Ludowych we Wrześni i na ziemi wrzesińskiej w przeszłości i współcześnie (Bolesław Święciochowski, WKKR), Naród w perspektywie personalizmu (ks. Bogumił Gacka MIC, WKKR) – nie do końca ogarnąłem, Zeszyt wspomnień (Helena Miśkiewiczówna-Witczak, WKKR) – wspomnienia z nauki na Uniwersytecie Ludowym w Dalkach (lata trzydzieste XX wieku), Święty Izydor Oracz (Ryszard Stanek, OZCH) – kilkanaście wersów na temat patrona duszpasterstwa rolników (w nawiązaniu do obrazu znajdującego się w górnej sali Muzeum – Romańskiego Ośrodka Kultury im. Ottona i Bolesława).

Rodzina ze Strzelna. Szkice i opowieści – książka dostępna tutaj.

O HANASZACH, NIE TYLKO ZE STRZELNA

Hanasz Marian, Rodzina ze Strzelna. Szkice i opowieści, Warszawa 2017

Marian Hanasz postanowił przedstawić dzieje swojej rodziny: Moja siostrzenica spytała mnie o jakieś szczegóły z życia Rodziny, chodziło o mojego dawno nieżyjącego Ojca. Zacząłem szukać, znajdowałem nowe wiadomości, korygowałem rodzinne legendy, zdobywałem informacje o innych członkach Rodziny. W pewnej chwili wydało mi się niezbędne osadzenie ich w świecie, w którym żyli, sądzę, że jakoś wyjaśniało to ich zachowanie (np. dlaczego ktoś ze Strzelna ożenił się w Zbarażu). Wypełnianie luk między wątkami wymagało poszukiwań archiwalnych, niezbędna okazała się weryfikacja znanych relacji. Początkowo miała to być jedna z rodzinnych „Czerwonych książeczek”, które dla potrzeb rodzinnych wy dawałem w liczbie 10 – 20 egzemplarzy (niektóre wymieniam w „Źródłach”). W pewnej chwili stało się to zbyt obszerne i wtedy zacząłem myśleć o wydaniu książki.
Pisanie Rodziny ze Strzelna zajęło około 5 lat, kolejne 2 – szukanie wydawcy. Marian Hanasz: Uważam bowiem, że o wartości pracy decyduje to, ile ktoś jest gotów za nią zapłacić. No ale nikogo takiego nie znalazłem, więc stało się inaczej. Własnym sumptem wydrukował 250 ręcznie numerowanych egzemplarzy. Książki nie można kupić, zainteresowanych odsyłam do strzelneńskiej Miejskiej Biblioteki Publicznej albo do autora, który 23 września będzie w Strzelnie.
Dlaczego Rodzinę ze Strzelna warto przeczytać? Pan Marian nie stworzył peanu na cześć rodzeństwa, rodziców, ciotek, wujów czy dziadków. Szkoła, studia, służba wojskowa, kariera, biznes, działalność na rzecz wolnego kraju ojczystego, domowe zacisze, kredyt hipoteczny, choroba, nieuczciwość, nieślubne dziecko, samobójstwo, wizja bankructwa, rozwód. To wszystko tu jest. Hanaszowie, zwyczajna Rodzina ze Strzelna.
Solidna, budząca uznanie baza źródłowa i bardziej popularne niż naukowe ujęcie tematu, to atuty tej książki. Pan Marian potrafi zainteresować czytelnika losami swoich krewnych, naszą wiedzę na temat Strzelna wzbogaca o nowe fakty, może sprowokować do dyskusji (Józef Hanasz i powstanie wielkopolskie na Kujawach). A kiedy zaczyna odkrywać przed czytelnikiem historię Hanaszów, którą już mógł zapamiętać, robi się jeszcze ciekawiej, ponieważ wygrzebane z archiwów czy relacji rodzinnych fakty zaczynają się przeplatać z jego wspomnieniami. Szczególnie zyskały na tym opis życia rodziny znanego poznańskiego lekarza w okresie międzywojnia a i zawieruchy wojennej 1939-1945 (rzuciła ich do Warszawy):
Wiele panujących w tym domu zwyczajów wydaje się dziś tak niezwykłych, że warto im poświęcić chwilę uwagi. Na przykład to, że co rano przychodził fryzjerczyk i golił Bolesława [ojciec pana Mariana]. Odbywało się to – nie wiadomo czemu – w „stołowym” czyli w jadalni. Bolesław w tym czasie czytał gazetę, a „golarz” mydlił mu i skrobał brzytwą twarz, obcierając pianę o palec, a potem w poufałym geście łapał za nos, by naciągnąć skórę (strona 290);
Godziny obiadu i kolacji były stałe i święte. O wpół do drugiej cała rodzina czekała w „stołowym”, każdy za swoim krzesłem, czekając na pana domu. Przy kredensie stała pokojówka w białym fartuszku i białym „czółku”, która podawała potrawy. Po wejściu ojca odmawiano modlitwę i wtedy wszyscy siadali. Rodzice rozmawiali między sobą przy stole po niemiecku lub francusku. Dzieci i służba nie musiały wiedzieć, o czym mówią (strona 291);
W dniu swoich imienin ojciec rano przyjmował życzenia zasiadając na swoim stałym miejscu w „stołowym”. Dzieci podchodziły kolejno według starszeństwa (nazywało się to dziwnie: „po starszemu na gałąź”), każde recytowało swój wiersz i całowało solenizanta w rękę. Ani przy tej okazji, ani przy żadnej innej nie zdarzało się, by ojciec brał dzieci na kolana, nucił im piosenki lub z nimi rozmawiał. Podobny do groźnego Jowisza na chmurze, był instytucją. Od jego wyroków nie było odwołania (strona 294).
Marian Hanasz niejako „rozprawił” / „rozliczył” się ze znienawidzonym przez siebie PeeReLem (nowy ustrój nie tylko pozbawił Hanaszów możliwości powrotu do świata sprzed 1939 roku  – pośrednio przyczynił się do śmierci ojca autora Rodziny ze Strzelna), starszym przypominając, a młodszym odmalowując pełne absurdu, głupoty, brutalności i szarzyzny czasy „komuny” (Moja „komuna” była czasem błogiego dzieciństwa, ale takie sukcesy pamiętam: „Osiągnęłam dziś wielki sukces: przytaszczyłam aż 15 rolek papieru toaletowego!” (10 09 1983) – fragment dziennika Heleny, matki Mariana Hanasza; strona 495. A gdzie między innymi się wystawało ów papier? U zbiegu dzisiejszych Św. Ducha i Ścianki w Strzelnie, czyli przed sklepem mieszczącym się w domu od wielu, wielu lat należącym do rodziny Hanaszów). Tutaj jednak proporcje zostały zachwiane – za często bohaterów książki w tekście po prostu brakuje. Podobnie w części o nauce w pruskiej szkole i udziału przedstawicieli Rodziny ze Strzelna w pierwszej wojnie światowej (w tym przypadku za ten stan rzeczy zapewne odpowiada brak materiału źródłowego) oraz we fragmencie poświęconym wydarzeniom poprzedzającym wybuch powstania warszawskiego (zamiarem autora było wyrażenie swojego zdania na temat zasadności rozpoczęcia tego zrywu powstańczego, zaakcentowane już tytułem podrozdziału – Za pięć dwunasta; Marian Hanasz: To, co piszę o dniach przed Powstaniem Warszawskim, do niedawna było nie do wyrażenia w moim kręgu towarzyskim, dziś ludzie się na to odważają).

„HANASZOWIE DLA STRZELNA”

Hanaszowie dla Strzelna – oto hasło przewodnie pierwszego dnia tegorocznych Europejskich Dni Dziedzictwa w Strzelnie. Spotkanie z przedstawicielami rodziny Hanaszów odbyło się 23 września w jednej z sal Urzędu Miejskiego.
Prof. dr hab. Michał Hanasz mówił o zjawisku interferometrii, interferometrze oraz detekcji fal grawitacyjnych (Od interferometru Michelsona do detekcji fal grawitacyjnych). Zaczął od zaprezentowania sylwetki Alberta Abrahama Michelsona i okazało się, że w kręgach naukowych nazwisko urodzonego w Strzelnie noblisty najczęściej wymawia się z amerykańska, czyli… „Majkelson”.
Zapowiadana w materiałach informacyjnych przerwa na muzykę to występ zespołu Poturba. Mirosław Marczyński (kontrabas), Andrzej Kortas (śpiew, klarnet) i Piotr Barczak (śpiew, puzon, akordeon, s krzypce) zagrali na kujawską i „mniejszościową” nutę. Między innymi było coś z Oskara Kolberga, a także muzyka nawiązująca do mniejszości żydowskiej i ukraińskiej, obecnych w dziejach Strzelna. Jak zawsze u Poturby profesjonalizm szedł w parze z inwencją twórczą.
Punktem kulminacyjnym była prezentacja książki Mariana Hanasza. Wystąpienie autora poprzedził Wiesław Woźnica z Miejskiej Biblioteki Publicznej w Strzelnie, który recenzując Rodzinę ze Strzelna, powiedział między innymi: Jestem naprawdę pod wrażeniem tego, co tu przeczytałem. Na koniec egzemplarze książek powędrowały do obecnych na spotkaniu przedstawicieli szkół z terenu gminy Strzelno. Niestety, nie wszystkie szkoły odpowiedziały na zaproszenie autora. Hasło Hanaszowie dla Strzelna nie wzbudziło też dużego zainteresowania wśród mieszkańców naszego regionu – prawie połowa uczestników wczorajszego spotkania to byli Hanaszowie, którzy do Strzelna zjechali z różnych części Polski.